Nawigacja
Harcerskie kodeksy postępowania moralnego w latach 1918-2017 (obietnica i prawo zucha, przyrzeczenie i prawo harcerza)

Harcerskie kodeksy postępowania moralnego w latach 1918-2017
(obietnica i prawo zucha, przyrzeczenie i prawo harcerza)

 

Człowiek dziedziczy przeszłość.

Spadek to czasem przyjemny, a czasem kÅ‚opotliwy- ale taki, którego nie można nie przyjąć”1.

Dziedziczymy nawet tÄ™ przeszÅ‚ość, która zdawaÅ‚aby siÄ™, skoÅ„czyÅ‚a siÄ™ definitywnie.

Ona, bowiem wpÅ‚ynęła na sytuacjÄ™, w której powstaje to, co nowe2.

Marcin Kula

 

Harcerski system wychowawczy zmierza do osiÄ…gniÄ™cia okreÅ›lonego ideaÅ‚u wychowania3 (jest on zawarty w statucie, w postaci zespoÅ‚u cech, którymi powinien charakteryzować siÄ™ czÅ‚onek wychowany przez organizacjÄ™).

Atrybutem każdego ideaÅ‚u jest to, że wskazuje on na te cechy czÅ‚owieka, których posiadanie jest niezbÄ™dne, aby żyć sensownie w danej rzeczywistoÅ›ci4. Zatem można stwierdzić, iż każdy ideaÅ‚ wychowania jest zdeterminowany przez kompleks czasowy i rzeczywistość spoÅ‚eczno- polityczno- gospodarczÄ…. Realizacja okreÅ›lonych celów wychowania, (których źródÅ‚em sÄ… wartoÅ›ci5) jest urzeczywistnieniem takiego ksztaÅ‚tu osobowoÅ›ci, która pozwala na uczestniczenie wychowankowi w życiu spoÅ‚ecznym zgodnym z dominujÄ…cym Å‚adem w paÅ„stwie6.

Harcerski ideaÅ‚ wychowania, jak każdy inny ideaÅ‚, należy do zewnÄ™trznych warunków obu podmiotów procesu wychowania (harcerzy i ich instruktorów) i jest formuÅ‚owany z nadziejÄ… na uksztaÅ‚towanie czÅ‚owieka okreÅ›lonej jakoÅ›ci (w interesie poÅ›rednio- harcerskiej gromady a bezpoÅ›rednio- w interesie grupy spoÅ‚ecznej zainteresowanej „urabianiem nosicieli” uznawanego przez tÄ™ grupÄ™ systemu wartoÅ›ci).WartoÅ›ci akcentowane w harcerskim ideale wychowawczym w różnych okresach dziaÅ‚alnoÅ›ci organizacji wyprowadzane byÅ‚y z odmiennych przesÅ‚anek ideowych i Å›wiatopoglÄ…dowych, w zwiÄ…zku z tym w swojej istocie ulegaÅ‚y przeobrażeniom. ŹródÅ‚a ideaÅ‚ów wychowania harcerskiego sÄ… głęboko umiejscowione w historii kultury spoÅ‚eczeÅ„stwa polskiego. IdeaÅ‚ wychowania harcerskiego jest „produktem” czasów, w którym krystalizowaÅ‚y siÄ™ organizacje harcerskie. Etos wychowania harcerskiego przeobrażaÅ‚ siÄ™ pod wpÅ‚ywem nastÄ™pujÄ…cych czynników: zmian spoÅ‚ecznych, politycznych, historycznych, organizacji zrzeszajÄ…cych mÅ‚odzież, religii i skautingu brytyjskiego7.

Na użytek praktyki harcerskiej z naczelnych wartoÅ›ci wyprowadza siÄ™ pożądane role, jakie majÄ… „odgrywać” czÅ‚onkowie organizacji. SÄ… one zróżnicowane dla poszczególnych grup wiekowych, zatem można wyróżnić nastÄ™pujÄ…ce: zucha, harcerki/harcerza, instruktorki/instruktora. ZostaÅ‚y one ujÄ™te w zapisach kodeksów postÄ™powania: zuchowego (obietnicy i prawie zucha8), harcerskiego (prawie i przyrzeczeniu harcerskim9), instruktorskiego (zobowiÄ…zaniu instruktorskim10)11.

W poniższych rozważaniach, na podstawie analiz treÅ›ci harcerskich kodeksów moralnych, zaprezentuje staÅ‚e i zmienne elementy w nich wystÄ™pujÄ…ce w latach 1918-2017.

Nie przytaczam treÅ›ci rot kodeksów oraz komentarzy na przestrzeni tych lat, gdyż zostaÅ‚y one opublikowane w moich publikacjach12. Polecam również analizÄ™ dotyczÄ…cÄ… przyrzeczenia harcerskiego w latach 1910-2010 autorstwa BogusÅ‚awa Åšliwerskiego13 oraz mojÄ… próbÄ™ interpretacji obejmujÄ…ca lata 1918-201514. Jak również teksty źródÅ‚owe opublikowane w serii Przywrócić Pamięć Oficyny Wydawniczej Impuls15.

 

Obietnica i prawo zucha16

OBIETNICA

Tab. nr 1. Treść obietnicy zucha 1937-2017

Lata obowiÄ…zywania

Treść obietnicy

1934–1957

Obiecuję być dobrym zuchem pierwszej, drugiej, trzeciej gwiazdki

1957–2017

Obiecuję być dobrym zuchem i zawsze przestrzegać Prawa zucha

 

Elementami staÅ‚ymi w treÅ›ci obietnicy sÄ…: intencja (obiecujÄ™), forma aktywnoÅ›ci (być dobrym), okreÅ›lenie podmiotu (zuch), wartość (dobro). Od chwili zatwierdzenia- 1934 r.- jednolitego tekstu dla organizacji mÄ™skiej i żeÅ„skiej do rok 2017 jej treść zmieniono raz w 1957 r. W latach 1934–1957 wartoÅ›ciÄ… byÅ‚y gwiazdki zuchowe, w roku 1957 wprowadzono do roty nastÄ™pujÄ…ce zmiany: czas obowiÄ…zywania— zawsze, oraz wartoÅ›ci— zawarte w Prawie zucha (którym zastÄ…piono gwiazdki zuchowe).

 

PRAWO ZUCHA

W treÅ›ci prawa zuchowego można wyróżnić nastÄ™pujÄ…ca staÅ‚e wartoÅ›ci i formy afirmacji. WartoÅ›ci to Polska, dzielność, dobro, samodoskonalenie. Formy afirmacji: kocha, jest, stara siÄ™. PozostaÅ‚e ulegÅ‚y zmianom.

 

 

Stałe wartości

Zmienne wartości

wartości

liczba wystąpień

Polska

Bóg

2

Dzielność

Prawdomówność

2

Dobro

ObowiÄ…zki

2

Samodoskonalenie

 

 


Tab. nr 2. Stale i zmienne wartoÅ›ci w zapisach tekstów prawa zuchowego tekstach w latach 1934–2017.

 

Zapisy prawa od 1934 r. zmieniano dwukrotnie (1957, 1995 r.). Zmiany dotyczyÅ‚y liczby punktów i wartoÅ›ci. W latach 1934–1956 r. prawo skÅ‚adaÅ‚o siÄ™ z czterech punktów, w 1957 r. dodano dwa punkty (które zawieraÅ‚y nowe formy aktywnoÅ›ci: mówi, pamiÄ™ta).

Przemiany wartości dotyczyły wartości:

Bóg wystÄ™pujÄ…cej w 1934 i 1995 r.:

  1. W 1934 r. wartość ta wystÄ™puje zgodnie z przyjÄ™tym przez ZHP pewnikiem ideowym „że jesteÅ›my dziećmi Jedynego Boga i z naszego Synostwa Bożego winniÅ›my wyciÄ…gać wszelkie konsekwencje— zgodnie z Chrystjanizmem17”, który byÅ‚ podobny— ale nie identyczny— z zapisami Konstytucji z 1921 r. w której przywoÅ‚ywano wartość Boga WszechmogÄ…cego. W art. 111. porÄ™czano obywatelom wolność sumienia i wyznania, a w art. 114. zaznaczano, iż wyznanie rzymsko- katolickie, bÄ™dÄ…ce religiÄ… przeważajÄ…cej wiÄ™kszoÅ›ci narodu, zajmuje w PaÅ„stwie naczelne stanowisko wÅ›ród równouprawnionych wyznaÅ„18. ZHP nie przyjÄ…Å‚ oddzielnej roty dla czÅ‚onków z mniejszoÅ›ci religijnych, mimo czynienia takich ustÄ™pstw w przyrzeczeniu harcerskim od roku 193319.

  2. W 1995 r. w wyniku staraÅ„ o ponowne czÅ‚onkowstwo w WOSM i WAGGGS wprowadzono do tekstu prawa ponownie wartość— Bóg.

prawdomównoÅ›ci i obowiÄ…zkowoÅ›ci nowe wartoÅ›ci wprowadzone w 1957 r., utrzymane w 1997 r.

Tab. nr 3. Stale i zmienne wartoÅ›ci w zapisach tekstów prawa zuchowego w latach 1934–2017.

Prawo zucha

1934 r.

1957 r.

1995 r.

1

Bóg, Polska

Polska

Bóg, Polska

2

dzielność

dzielność

dzielność

3

dobro

prawdomówność

prawdomówność

4

samodoskonalenie

obowiÄ…zki

obowiÄ…zki

5

 

dobro

dobro

6

 

samodoskonalenie

samodoskonalenie

Wspólne zaznaczone kolorem

 

 

Przyrzeczenie i prawo harcerskie

PRZYRZECZENIE

Treść przyrzeczenia zmieniana była od 1919 r. dziewięciokrotnie. Jedyny niezmienny element to wartość Prawo harcerskie, przy czym umiejscowienie tej wartości podlegało już zmienności. Pozostałe elementy podlegały przeobrażeniom.

 

Tab. nr 4. Stale i zmienne wartoÅ›ci w tekstach przyrzeczeÅ„ harcerskich w latach 1919–2017.

Lp./rok

1919

1932

1945

1947

1950

1957

1964

1989

1990

1995

1

Bóg

Bóg

Niepodległa Demokratyczna Sprawiedliwa Polska

Bóg/ Dobro powszech-ne

Dobro Ojczyzny

Polska Ludowa

Ojczyzna

Polska

Bóg/ Prawda Sprawiedliwość

Bóg

2

Ojczyzna

Polska

Szlachetność

Polska

Sprawa socjalizmu

Prawda

Sprawa socjalizmu

Człowiek

Polska

Polska

3

Bliźni

Bliźni

Dobro powszechne

Bliźni

Prawo harcerskie

Sprawiedliwość społeczna

Pokój

i szczęście ludzi

Prawo harcerskie

Bliźni

Bliźni

4

Prawo harcer-skie

Prawo harcer-skie

Prawo harcerskie

Prawo harcerskie

Polska Ludowa

Człowiek

Prawo harcerskie

 

Prawo harcer-

skie

Prawo harcer-

skie

5

 

 

Bóg

 

 

Prawo harcerskie

 

 

 

 

Stale wartości zaznaczone kolorem

 

Wartości

Względną stałością ale też zmiennością charakteryzują się wartości

Polska— Ojczyzna, która wystÄ™puje we wszystkich wersjach przyrzeczenia, przy czym jej umiejscowienie podlegaÅ‚o już zmiennoÅ›ci— trzykrotnie jako Ojczyzna: 1919, 1950, 1964 r., w pozostaÅ‚ych jako Polska: bez dookreÅ›lenia (1932, 1947, 1987, 1990, 1995 r.) i z przydawkami: NiepodlegÅ‚a, Demokratyczna, Sprawiedliwa (1945 r.), Ludowa (1957 r.).

Ludzie— czÅ‚owiek— bliźni pojÄ™cia stosowane zawsze w kontekÅ›cie przywoÅ‚ywania chrzeÅ›cijaÅ„stwa, stanowiÄ… wartość poza dwoma redakcjami tekstów w 1945 i 1950 r.

Pozostałe wartości cechuje już zmienność.

Tab. nr 5. Stale i zmienne wartości w zapisach rot przyrzeczeń harcerskich w latach 1919-2017.

Stałe wartości

Zmienne wartości

wartości

liczba wystąpień

Przyrzeczenie

Polska

7

 

Bóg

6

 

Ojczyzna

3

 

Dobro powszechne

2

 

Sprawa socjalizmu

2

 

Szlachetność, pokój

i szczęście ludzi, dobro Ojczyzny, prawda, sprawiedliwość społeczna

występujące raz

 

Pozostałe elementy przyrzeczenia (intencja, zobowiązanie, czas obowiązywania, formy afirmacji) występują we wszystkich tekstach, ale ich treści podlegają zmianom.

Intencja/zobowiÄ…zanie

Siedmiokrotnie harcerz w trakcie składania przyrzeczenia wyrażał intencję mam szczerą wolę, trzy razy zobowiązywał się słowem przyrzekam.

Tab. nr 6. Występowanie intencji/ zobowiązania w tekstach przyrzeczeń harcerskich.

Tekst intencji/rok

1919

1932

1945

1947

1950

1957

1964

1989

1990

1995

liczba wystąpień

Mam szczerÄ… wolÄ™

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7

Przyrzekam

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3

 

Czas obowiÄ…zywania

We wszystkich rotach przyrzeczeń określono czas obowiązywania przyrzeczenia:

— przez caÅ‚e życie— dziewiÄ™ciokrotnie (w 1945 r. wzmocnione jeszcze sÅ‚owem zawsze),

zawsze i wszÄ™dzie— raz w 1950 r.

Tab. nr 7. Określanie czasu obowiązywania przyrzeczenia w tekstach rot przyrzeczeń harcerskich.

Czas/rok

1919

1932

1945

1947

1950

1957

1964

1989

1990

1995

liczba wystąpień

Całym życiem

 

 

swym

 

 

swym

swym

 

 

 

9

Zawsze

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

Zawsze i wszędzie

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

Formy afirmacji

Formy afirmacji występujące w tekstach przyrzeczeń harcerskich prezentuje tabela nr 8.

Tab. nr 8. Stale i zmienne formy afirmacji w tekstach przyrzeczeÅ„ harcerskich w latach 1919–2004.

Lp./rok

1919

1932

1945

1947

1950

1957

1964

1989

1990

1995

1

pełnić służbę

pełnić służbę

dążyć do budowy

pełnić służbę

uczyć się i pracować

pełnić służbę

służyć

pełnić służbę

pełnić służbę

pełnić służbę i dążyć do

pełnić służbę

2

nieść chętną pomoc

nieść chętną pomoc

pracować dla

nieść chętną pomoc

wiernie przestrze-gać

walczyć

być wiernym

chętnie pomagać

nieść chętną pomoc

nieść chętną pomoc

3

być posłusz-nym

być posłusz-nym

postępować

być posłusz-nym

całym sercem

nieść chętną pomoc

walczyć o

być posłusz-nym

być posłusznym

być posłusz-nym

5

 

 

być posłusznym

 

służyć

być posłusz-nym

być posłusznym

 

 

 

Względnie stałe formy afirmacji zaznaczone kolorem

 

Względnie stałe są dwie formy afirmacji:

bycie posłusznym, występuje w dziewięciu tekstach. W 1950 r., i tylko w tym roku zastąpione inną formą: wiernie przestrzegać.

służba, ta aktywność dziewięciokrotnie występowała w tekstach rot jako pierwsza wymieniana aktywność. Pełnienie służby występuje ośmiokrotnie; w 1950 r. zlikwidowano pełnienie zostawiono służbę, tylko w 1945 r. nie uwzględniono tego typu aktywności w przyrzeczeniu harcerskim. Pozostałe formy cechuje już zmienność.

Tab. nr 9. Zmienne formy afirmacji w tekstach przyrzeczeÅ„ harcerskich w latach 1919–2017

 

1919

1932

1945

1947

1950

1957

1964

1989

1990

1995

liczba wystąpień

wiernie przestrzegać

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

być wiernym

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

służyć

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

nieść chętną pomoc

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7

walczyć

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

pracować

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

dążyć do

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

postępować

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

uczyć się

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

całym sercem

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

Zaprezentowana analiza staÅ‚oÅ›ci/zmiennoÅ›ci zapisów przyrzeczenia harcerskiego nie potwierdza tez J. ChrabÄ…szcza, który podkreÅ›laÅ‚, że przyrzeczenie harcerskie posiada dwie istotne cechy, 1. trafność sformuÅ‚owaÅ„ użytych przy jego redakcji przesadzajÄ…cÄ… o trwaÅ‚oÅ›ci tej roty w życiu ruchu. Wprawdzie poddawano jÄ… pewnym zmianom, to jednak istota jej pozostawaÅ‚a niezmienna, 2. to istota, która przesÄ…dzaÅ‚a, że dziaÅ‚alność w harcerstwie, traktowano w kategorii sÅ‚użby, sÅ‚użby nie tylko w okresie przynależnoÅ›ci do organizacji, ale sÅ‚użby caÅ‚ym życiem20(...). W 1950 roku zastÄ…piono formułę caÅ‚ym życiem na zawsze i wszÄ™dzie. SÅ‚użba nie należy do bezwzglÄ™dnie staÅ‚ych form wystÄ™pujÄ…cych w przyrzeczeniu, można mówić jedynie o wzglÄ™dnej staÅ‚oÅ›ci tej formy.

PRAWO HARCERSKIE

Wartości

W prawie harcerskim wystÄ™puje jeden staÅ‚y element: wartość przyroda, przy czym jej umiejscowienie i formy aktywnoÅ›ci21 dla niej również sÄ… zmienne, (patrz tab. nr 10.). WzglÄ™dnie stałą wartoÅ›ciÄ… jest wspólnota narodowoÅ›ciowo-paÅ„stwowa. W przypadku tej wartoÅ›ci można mówić o zmiennoÅ›ci w staÅ‚oÅ›ci. W okresie konstytuowania siÄ™ paÅ„stwa polskiego operowano pojÄ™ciem Ojczyzna (1919, 1930 r.), później wprowadzono termin Polska (1932 r.), który wystÄ™powaÅ‚ już do 1990 r. W drugiej cezurze czterokrotnie dookreÅ›lono tÄ™ wartość sÅ‚owami: Ludowa (1950, 1957, 1964 r.) oraz Demokratyczna (1945 r.). PozostaÅ‚e wartoÅ›ci cechuje zmienność, patrz tab. nr 10 i 11.

 

Tab. nr 10. Zmienne wartoÅ›ci w zapisach tekstów prawa harcerskiego w latach 1919–2017.

wartości

liczba wystąpień

obowiÄ…zki

9

bliźni

9

słowność

7

pogoda ducha

7

Polska

7 (bez dookreślenia 3, Ludowa 3, Demokratyczna 1)

Zawisza

6

rodzice

6

oszczędność

6

ofiarność

6

praca

6 (w szeregach ZMP 1, własnych i innych 1, bez dookreślenia 4)

harcerz

5

rycerskość

5

gospodarność

5

czystość

5

przełożeni

4

sprawiedliwość

4

nauka

3

Bóg

3

wolność

3

karność

3

odwaga

3

szlachetność, ludzie pracy, człowiek, opanowanie, dom rodzinny, koleżeństwo, przyjaźń, dobro społeczne, pożyteczność, starsi, wiedza, jednostka indywidualna, sprawność

występujące dwa razy

sÅ‚użba, prawda, uczynność, pokój, lepszy Å›wiat, obrona kraju, honor organizacji, braterstwo, walka o wolność i równość, wytrwaÅ‚ość, dobro wÅ‚asne, sÅ‚uszna sprawa, inni, potrzebujÄ…cy, Å›wiat, myÅ›lenie samodzielne, dziaÅ‚anie skuteczne, uczciwość, dzielność, odpowiedzialność, życzliwość, uczynność, opiekuÅ„czość, siÅ‚a, zdrowie, krzywdzeni, przyrzeczenie harcerskie, sÅ‚uszna sprawa

występujące raz

 

 

 

 

 

 

Zaprezentowana analiza staÅ‚oÅ›ci/zmiennoÅ›ci zapisów prawa harcerskiego nie potwierdza tez J. ChrabÄ…szcza, który podkreÅ›laÅ‚, że:

Prawo pomimo różnorodnych zawirowaÅ„ historycznych (...) zawsze (podkreÅ›lenie-to i nastÄ™pne- K.M.) stanowiÅ‚o dekalog harcerskiego wychowania i ideaÅ‚, do którego dążyć należy przez czyn, samodoskonalenie i ofiarnÄ… sÅ‚użbÄ™22. JedynÄ… stałą formÄ… afirmacji w prawie harcerskim jest jednak poznanie, a sÅ‚użba i obowiÄ…zki wykazujÄ… wzglÄ™dnÄ… staÅ‚ość.

Na sÅ‚owie harcerza polegaj jak na Zawiszy na trwaÅ‚e zostaÅ‚o zwiÄ…zane z Prawem Harcerskim od X Nadzwyczajnego Walnego Zjazdu ZHP (1930 r.)23. W dziesiÄ™ciu analizowanych redakcjach prawa harcerskiego w latach 1919–1990 sÅ‚owność nie należy do bezwzglÄ™dnie staÅ‚ych form- wystÄ™puje siedmiokrotnie.

Jednym z najbardziej charakterystycznych (...) i najtrwalszych elementów etosu harcerskiego, choć na przestrzeni lat zmieniano jego zapis i redakcjÄ™ jest hasÅ‚o o wstrzemięźliwoÅ›ci od alkoholu, paleniu tytoniu i rozpusty pÅ‚ciowej24. TÄ™ tezÄ™ można potwierdzić jedynie wówczas, gdy nie uwzglÄ™dni siÄ™ tekstu prawa harcerskiego z 1950 r.— gdzie nie zostaÅ‚y ujÄ™te te wymogi.

We wszystkich redakcjach prawa występują wartości allocentryczne i egocentryczne.

W pierwszej cezurze zachowano równowagÄ™: po 6 wartoÅ›ci allocentrycznych i egocentrycznych oraz 2 punkty łączÄ…ce w sobie wartoÅ›ci indywidualne i grupowe w każdej redakcji. W PRL przeważaÅ‚y wartoÅ›ci allocentryczne, wystÄ™pujÄ… w 8 punktach od 1947. W trzeciej cezurze, po przewadze egocentrycznych w 1989 r., od 1990 r. powrócono do równowagi miÄ™dzy wartoÅ›ciami charakterystycznej dla pierwszej cezury.

Tab. nr 12. WartoÅ›ci allocentryczne i egocentryczne w redakcjach prawa harcerskiego w latach 1919–1990.

 

1919

1930

1932

1945

1947

1950

1957

1964

1989

1990

Kolejność punktów

Al

EG

Al

EG

Al

EG

Al

EG

Al

EG

Al

EG

Al

EG

Al

EG

Al

EG

Al

EG

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wspólnych

2

2

2

3

3

3

 

2

1

3

2

razem

6

6

6

6

6

6

6

7

8

5

8

3

8

4

8

3

5

8

6

6

 

WÅ›ród dziesiÄ™ciu analizowanych redakcji Prawa harcerskiego w 5 zachowano równowagÄ™, (w każdej 6 punktów dotyczyÅ‚o wartoÅ›ci allocentrycznych, 6 wartoÅ›ci egocentrycznych), przewaga (i to znaczna) wartoÅ›ci allocentrycznych wystÄ…piÅ‚a tylko i wyłącznie w okresie PRL— czterokrotnie. Dwukrotnie po traumach kulturowych— w 1945 i 1989 r.- nastÄ…piÅ‚a dominacja wartoÅ›ci egocentrycznych

W oÅ›miu redakcjach prawa harcerskiego dominujÄ… wartoÅ›ci duchowe, raz w 1950 r. dominantÄ… sÄ… wartoÅ›ci spoÅ‚eczne. W 1964 r. wystÄ™puje równowaga pomiÄ™dzy wartoÅ›ciami spoÅ‚ecznymi i duchowymi. PozostaÅ‚e wartoÅ›ci— intelektualne i fizyczne— wystÄ™pujÄ… w 1 do 4 punktów.

Formy afirmacji

W zapisach prawa wystÄ™puje jedna staÅ‚a forma afirmacji: poznanie (przy czym jej umiejscowienie cechuje siÄ™ już zmiennoÅ›ciÄ…), można jeszcze wyróżnić dwie wzglÄ™dnie staÅ‚e formy: wypeÅ‚nianie obowiÄ…zków i sÅ‚użbÄ™. PozostaÅ‚e cechujÄ… siÄ™ zmiennoÅ›ciÄ… (patrz tab. nr 13 i 14.).

 

Tab. nr 14. Formy aktywności w latach 1919-1990.

Forma aktywności/rok

1919

1930

1932

1945

1947

1950

1957

1964

1989

1990

razem

poznawanie

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

10

wypeÅ‚nianie obowiÄ…zków

1

1

1

1

1

0

1

1

1

1

9

służba

1

1

1

1

1

1

1

1

1

0

9

karność

1

1

1

1

1

0

1

0

0

1

7

pogoda ducha

1

1

1

1

1

0

1

0

0

1

7

słowność

1

1

1

1

1

0

1

0

0

1

7

oszczędność

1

1

1

1

1

0

0

0

0

1

6

ofiarność

1

1

1

1

1

0

0

0

0

1

6

pożyteczność

1

1

1

0

1

0

1

0

0

1

6

braterstwo

1

1

1

0

1

0

1

0

0

1

6

rycerskość

1

1

1

0

1

0

0

0

0

1

5

miłowanie

1

1

1

1

1

0

0

0

0

1

6

posłuszeństwo

1

1

1

0

0

0

0

0

0

1

4

czystość

1

1

1

0

1

0

0

0

0

1

5

pomoc

1

1

1

0

0

0

1

1

0

1

6

szlachetność

0

0

0

1

0

0

1

0

0

0

2

obrona

0

0

0

1

0

0

1

1

0

0

3

czczenie

0

0

0

1

0

0

0

0

0

0

1

szanowanie

0

0

0

1

1

1

1

1

1

0

6

uczenie/ nauka

0

0

0

1

0

3

0

1

1

0

6

prawdomówność

0

0

0

1

0

0

0

0

0

0

1

odwaga

0

0

0

1

0

0

1

1

0

0

3

uczynność

0

0

0

1

0

0

0

0

0

1

2

opanowanie

0

0

0

1

1

0

0

0

0

0

2

gospodarność

0

0

0

1

1

0

1

0

1

0

4

praca

0

0

0

0

1

0

0

1

1

0

3

przyjaźń

0

0

0

0

1

0

1

1

0

0

3

miłość

0

0

0

0

1

1

0

0

0

0

2

walka

0

0

0

0

1

1

0

1

0

0

3

zaprawianie

0

0

0

0

0

1

0

0

0

0

1

koleżeństwo

0

0

0

0

0

1

0

1

0

0

2

dbanie

0

0

0

0

0

1

1

1

1

0

4

przygotowanie

0

0

0

0

0

1

0

0

0

0

1

sprawiedliwość

0

0

0

0

0

0

1

1

0

0

2

pracowitość

0

0

0

0

0

0

1

0

0

0

1

wytrwałość

0

0

0

0

0

0

1

0

0

0

1

stawianie

0

0

0

0

0

0

1

0

0

0

1

zmiana

0

0

0

0

0

0

0

1

1

0

2

bycie

0

0

0

0

0

0

0

1

0

0

1

sprawność

0

0

0

0

0

0

0

1

0

0

1

siła

0

0

0

0

0

0

0

1

0

0

1

rozumienie

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

rozwijanie

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

myślenie

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

działanie

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

uczciwość

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

dzielność

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

odpowiedzialność

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

życzliwość

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

opiekuńczość

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

ochrona

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

 

 

 

Zaprezentowana analiza wartoÅ›ci allocentrycznych i egocentrycznych, jak również rozkÅ‚adu poszczególnych wartoÅ›ci wystÄ™pujÄ…cych w prawie harcerskim, pozwala stwierdzić, iż organizacja skupia siÄ™25 na wartoÅ›ciach zbiorowoÅ›ci/kolektywu a nie podmiotowych.

ZHP szczyci siÄ™ ciÄ…gÅ‚oÅ›ciÄ… swej tradycji. K. Jaskot pisze: mimo różnorakich przeobrażeÅ„ Å›wiatopoglÄ…dowych i politycznych zachowaÅ‚a ona szereg elementów tradycyjnych, modyfikowanych tylko w niewielkim stopniu: nazwa, system organizacyjny, metodyka pracy, symbole i atrybuty zewnÄ™trzne, zwyczaje (...). Wyniki badaÅ„ potwierdzajÄ… staÅ‚ość nazwy, pozostaÅ‚e elementy podlegaÅ‚y znacznym modyfikacjom.

Dalej autor podkreÅ›la staÅ‚ość pewnych idei i wartoÅ›ci w jej wychowawczym dziaÅ‚aniu: 1. idea sÅ‚użbie narodowi i paÅ„stwu, 2. ksztaÅ‚towanie pozytywnego stosunku do innych ludzi, 3. doskonalenie wÅ‚asnej osoby, 4. umiÅ‚owanie przyrody26. Również i A. Krzanowski podkreÅ›laÅ‚: w organizacji zawsze uczono braterstwa i miÅ‚oÅ›ci bliźniego (...)27. Analiza badawcza potwierdza sÅ‚uszność dwóch z zaprezentowanych tez 1. staÅ‚oÅ›ci idei sÅ‚użbie narodowi i paÅ„stwu oraz 2. umiÅ‚owania przyrody, pozostaÅ‚e wartoÅ›ci wystÄ™pujÄ… (np. w kodeksach postÄ™powania harcerskiego), ale nie wykazujÄ… siÄ™ staÅ‚oÅ›ciÄ….

 

 hm dr Katarzyna MarszaÅ‚ek

 

1Cyt. za: M. Kula, Przeszłość spadek nie do odrzucenia, Poznań 2001, s.5.

2Cyt. za: M. Kula, Przeszłość spadek nie do odrzucenia, Poznań 2001, s.6.

3 Przyjmując def. ideału z H. Muszyńskim.

4 S. Nalaskowski, O ideale wychowania i celach kształcenia, Toruń 1993, s. 41.

5 K. Denek, O nowy kształt edukacji, Toruń, 1998, s.42.

6 P. Tyrała, Teoria wychowania, Bliżej uniwersalnych wartości realnego życia, Toruń 2001, s.84, 85.

7 Fragment artykuÅ‚u K. MarszaÅ‚ek IdeaÅ‚ wychowania harcerskiego inspiracjÄ… dla wspóÅ‚czesnej mÅ‚odzieży czy też odległą zapomnianÄ… historiÄ…? opublikowanego (w:) A. SzelÄ…g (red.), Edukacja obywatelska w spoÅ‚eczeÅ„stwach wielokulturowych, Impuls, Kraków 2007, s. 345–358.

IdeaÅ‚ wychowania harcerskiego inspiracjÄ… dla wspóÅ‚czesnej mÅ‚odzieży czy też odległą, zapomnianÄ… historiÄ…?

8 Zawarte w nich normy okreÅ›lajÄ…, jakim zuch ma być. H. MuszyÅ„ski (red.), Podstawy wychowania w ZHP, Bydgoszcz 1984, s. 70–71.

9 Określa nie tyle, jakim harcerz ma być, ile jak postępować jak działać. Ibidem.

10OkreÅ›la jak instruktor ma wypeÅ‚niać swoje role wychowawcze w stosunku do zuchów i harcerzy, aby przybliżyć ich do ideaÅ‚u okreÅ›lonego w prawie, w jakim kierunku powinien doskonalić swojÄ… osobowość, oraz jak wspóÅ‚dziaÅ‚ać z innymi wychowawcami w spoÅ‚ecznym froncie wychowania.

H. MuszyÅ„ski (red.), Podstawy..., op. cit., s. 70–71.

11 Fragment pracy doktorskiej, K. MarszaÅ‚ek, „Zmiany harcerskiej pedagogii w Polsce w XX wieku”, obronionej w 2009 na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

12 K. MarszaÅ‚ek, Wybór źródeÅ‚ do dziejów ZHP, Tom I Utworzenie ogólnopolskiego ZwiÄ…zku Harcerstwa Polskiego i czas próby ruchu harcerskiego (1918-1944), Kraków 2014, Oficyna Wydawnicza „Impuls”; K. MarszaÅ‚ek, Wybór źródeÅ‚ do dziejów ZHP, Tom II Walka, sowietyzacja, odwilż, kryzys i upadek (1944-1988), Kraków 2014, Oficyna Wydawnicza „Impuls”; K. MarszaÅ‚ek, Wybór źródeÅ‚ do dziejów ZHP, Tom III Odrodzenie, lata demokracji (1989-2014), Kraków 2014, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

13 B. Åšliwerski, Przyrzeczenie harcerskie. Historia. Metodyka. Manipulacje, Kraków 2009, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

14 K. MarszaÅ‚ek, Dziedzictwo, którego nie można odrzucić. Próba interpretacji wybranych źródeÅ‚ do dziejów ZwiÄ…zku Harcerstwa Polskiego w latach 1918-2015, Kraków 2016, Oficyna Wydawnicza „Impuls”

16 Prezentowany poniżej materiaÅ‚ jest fragmentem pracy doktorskiej, K. MarszaÅ‚ek, „Zmiany harcerskiej pedagogii w Polsce w XX wieku”, obronionej w 2009 na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

17 „WiadomoÅ›ci UrzÄ™dowe Naczelnictwa ZHP” z 1923 r. nr 6, UchwaÅ‚y III Zjazdu Walnego.

18 Ustawa z 17 III 1921 r., Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, Dz. U. RP z 1921 r. nr 44, poz. 267.

19 „WiadomoÅ›ci UrzÄ™dowe Naczelnictwa ZHP” z 1933 r. nr 5, UchwaÅ‚a XIII Zjazdu Walnego.

20 J. ChrabÄ…szcz, Etos harcerski rezonansem tradycji oraz kultury spoÅ‚eczeÅ„stwa i narodu, (w:) Z dziejów ruchu harcerskiego. Studia—Szkice—MateriaÅ‚y 1911–2006, Rzeszów 2006, s. 18–19.

21 Najczęściej wystÄ™pujÄ…cÄ… formÄ… afirmacji przyrody jest miÅ‚owanie jej (w szeÅ›ciu tekstach Prawa do takiej aktywnoÅ›ci zobligowany jest harcerz), w trzech (PRL) skÅ‚ania siÄ™ czÅ‚onków ZHP do bycia przyjacielem przyrody, raz w 1989 r. do jej ochrony. We wszystkich rotach Prawa harcerz poznaje przyrodÄ™, jednakże już charakter tego poznania wykazuje siÄ™ zmiennoÅ›ciÄ…. Najczęściej harcerz stara siÄ™ jÄ… poznawać (1919–1947, 1990–1995 r.), ale również poznaje jej piÄ™kno i tajemnice (1957–1964 r.), raz (1989 r.) nie dookreÅ›lono charakteru poznania.

 

22 J. ChrabÄ…szcz, Etos harcerski...,op. cit., s. 19.

23 Ibidem, s. 24.

24 Ibidem, s. 25.

25 Poza rokiem1945 i 1989.

26 K. Jaskot, IdeaÅ‚ i cele wychowania harcerskiego, (w:) H. MuszyÅ„ski (red.), Podstawy wychowania...,op. cit., s. 68–69.

27 A. Krzanowski, Trwałość i ciągłość..., op. cit., s. 53.


Social Sharing: Facebook Google Tweet This