Nawigacja
Harcerskie kodeksy postępowania moralnego w latach 1918-2017 (obietnica i prawo zucha, przyrzeczenie i prawo harcerza)

Harcerskie kodeksy postępowania moralnego w latach 1918-2017
(obietnica i prawo zucha, przyrzeczenie i prawo harcerza)

 

Człowiek dziedziczy przeszłość.

Spadek to czasem przyjemny, a czasem kłopotliwy- ale taki, którego nie można nie przyjąć”1.

Dziedziczymy nawet tę przeszłość, która zdawałaby się, skończyła się definitywnie.

Ona, bowiem wpłynęła na sytuację, w której powstaje to, co nowe2.

Marcin Kula

 

Harcerski system wychowawczy zmierza do osiągnięcia określonego ideału wychowania3 (jest on zawarty w statucie, w postaci zespołu cech, którymi powinien charakteryzować się członek wychowany przez organizację).

Atrybutem każdego ideału jest to, że wskazuje on na te cechy człowieka, których posiadanie jest niezbędne, aby żyć sensownie w danej rzeczywistości4. Zatem można stwierdzić, iż każdy ideał wychowania jest zdeterminowany przez kompleks czasowy i rzeczywistość społeczno- polityczno- gospodarczą. Realizacja określonych celów wychowania, (których źródłem są wartości5) jest urzeczywistnieniem takiego kształtu osobowości, która pozwala na uczestniczenie wychowankowi w życiu społecznym zgodnym z dominującym ładem w państwie6.

Harcerski ideał wychowania, jak każdy inny ideał, należy do zewnętrznych warunków obu podmiotów procesu wychowania (harcerzy i ich instruktorów) i jest formułowany z nadzieją na ukształtowanie człowieka określonej jakości (w interesie pośrednio- harcerskiej gromady a bezpośrednio- w interesie grupy społecznej zainteresowanej „urabianiem nosicieli” uznawanego przez tę grupę systemu wartości).Wartości akcentowane w harcerskim ideale wychowawczym w różnych okresach działalności organizacji wyprowadzane były z odmiennych przesłanek ideowych i światopoglądowych, w związku z tym w swojej istocie ulegały przeobrażeniom. Źródła ideałów wychowania harcerskiego są głęboko umiejscowione w historii kultury społeczeństwa polskiego. Ideał wychowania harcerskiego jest „produktem” czasów, w którym krystalizowały się organizacje harcerskie. Etos wychowania harcerskiego przeobrażał się pod wpływem następujących czynników: zmian społecznych, politycznych, historycznych, organizacji zrzeszających młodzież, religii i skautingu brytyjskiego7.

Na użytek praktyki harcerskiej z naczelnych wartości wyprowadza się pożądane role, jakie mają „odgrywać” członkowie organizacji. Są one zróżnicowane dla poszczególnych grup wiekowych, zatem można wyróżnić następujące: zucha, harcerki/harcerza, instruktorki/instruktora. Zostały one ujęte w zapisach kodeksów postępowania: zuchowego (obietnicy i prawie zucha8), harcerskiego (prawie i przyrzeczeniu harcerskim9), instruktorskiego (zobowiązaniu instruktorskim10)11.

W poniższych rozważaniach, na podstawie analiz treści harcerskich kodeksów moralnych, zaprezentuje stałe i zmienne elementy w nich występujące w latach 1918-2017.

Nie przytaczam treści rot kodeksów oraz komentarzy na przestrzeni tych lat, gdyż zostały one opublikowane w moich publikacjach12. Polecam również analizę dotyczącą przyrzeczenia harcerskiego w latach 1910-2010 autorstwa Bogusława Śliwerskiego13 oraz moją próbę interpretacji obejmująca lata 1918-201514. Jak również teksty źródłowe opublikowane w serii Przywrócić Pamięć Oficyny Wydawniczej Impuls15.

 

Obietnica i prawo zucha16

OBIETNICA

Tab. nr 1. Treść obietnicy zucha 1937-2017

Lata obowiązywania

Treść obietnicy

1934–1957

Obiecuję być dobrym zuchem pierwszej, drugiej, trzeciej gwiazdki

1957–2017

Obiecuję być dobrym zuchem i zawsze przestrzegać Prawa zucha

 

Elementami stałymi w treści obietnicy są: intencja (obiecuję), forma aktywności (być dobrym), określenie podmiotu (zuch), wartość (dobro). Od chwili zatwierdzenia- 1934 r.- jednolitego tekstu dla organizacji męskiej i żeńskiej do rok 2017 jej treść zmieniono raz w 1957 r. W latach 1934–1957 wartością były gwiazdki zuchowe, w roku 1957 wprowadzono do roty następujące zmiany: czas obowiązywania— zawsze, oraz wartości— zawarte w Prawie zucha (którym zastąpiono gwiazdki zuchowe).

 

PRAWO ZUCHA

W treści prawa zuchowego można wyróżnić następująca stałe wartości i formy afirmacji. Wartości to Polska, dzielność, dobro, samodoskonalenie. Formy afirmacji: kocha, jest, stara się. Pozostałe uległy zmianom.

 

 

Stałe wartości

Zmienne wartości

wartości

liczba wystąpień

Polska

Bóg

2

Dzielność

Prawdomówność

2

Dobro

Obowiązki

2

Samodoskonalenie

 

 


Tab. nr 2. Stale i zmienne wartości w zapisach tekstów prawa zuchowego tekstach w latach 1934–2017.

 

Zapisy prawa od 1934 r. zmieniano dwukrotnie (1957, 1995 r.). Zmiany dotyczyły liczby punktów i wartości. W latach 1934–1956 r. prawo składało się z czterech punktów, w 1957 r. dodano dwa punkty (które zawierały nowe formy aktywności: mówi, pamięta).

Przemiany wartości dotyczyły wartości:

Bóg występującej w 1934 i 1995 r.:

  1. W 1934 r. wartość ta występuje zgodnie z przyjętym przez ZHP pewnikiem ideowym „że jesteśmy dziećmi Jedynego Boga i z naszego Synostwa Bożego winniśmy wyciągać wszelkie konsekwencje— zgodnie z Chrystjanizmem17”, który był podobny— ale nie identyczny— z zapisami Konstytucji z 1921 r. w której przywoływano wartość Boga Wszechmogącego. W art. 111. poręczano obywatelom wolność sumienia i wyznania, a w art. 114. zaznaczano, iż wyznanie rzymsko- katolickie, będące religią przeważającej większości narodu, zajmuje w Państwie naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań18. ZHP nie przyjął oddzielnej roty dla członków z mniejszości religijnych, mimo czynienia takich ustępstw w przyrzeczeniu harcerskim od roku 193319.

  2. W 1995 r. w wyniku starań o ponowne członkowstwo w WOSM i WAGGGS wprowadzono do tekstu prawa ponownie wartość— Bóg.

prawdomówności i obowiązkowości nowe wartości wprowadzone w 1957 r., utrzymane w 1997 r.

Tab. nr 3. Stale i zmienne wartości w zapisach tekstów prawa zuchowego w latach 1934–2017.

Prawo zucha

1934 r.

1957 r.

1995 r.

1

Bóg, Polska

Polska

Bóg, Polska

2

dzielność

dzielność

dzielność

3

dobro

prawdomówność

prawdomówność

4

samodoskonalenie

obowiązki

obowiązki

5

 

dobro

dobro

6

 

samodoskonalenie

samodoskonalenie

Wspólne zaznaczone kolorem

 

 

Przyrzeczenie i prawo harcerskie

PRZYRZECZENIE

Treść przyrzeczenia zmieniana była od 1919 r. dziewięciokrotnie. Jedyny niezmienny element to wartość Prawo harcerskie, przy czym umiejscowienie tej wartości podlegało już zmienności. Pozostałe elementy podlegały przeobrażeniom.

 

Tab. nr 4. Stale i zmienne wartości w tekstach przyrzeczeń harcerskich w latach 1919–2017.

Lp./rok

1919

1932

1945

1947

1950

1957

1964

1989

1990

1995

1

Bóg

Bóg

Niepodległa Demokratyczna Sprawiedliwa Polska

Bóg/ Dobro powszech-ne

Dobro Ojczyzny

Polska Ludowa

Ojczyzna

Polska

Bóg/ Prawda Sprawiedliwość

Bóg

2

Ojczyzna

Polska

Szlachetność

Polska

Sprawa socjalizmu

Prawda

Sprawa socjalizmu

Człowiek

Polska

Polska

3

Bliźni

Bliźni

Dobro powszechne

Bliźni

Prawo harcerskie

Sprawiedliwość społeczna

Pokój

i szczęście ludzi

Prawo harcerskie

Bliźni

Bliźni

4

Prawo harcer-skie

Prawo harcer-skie

Prawo harcerskie

Prawo harcerskie

Polska Ludowa

Człowiek

Prawo harcerskie

 

Prawo harcer-

skie

Prawo harcer-

skie

5

 

 

Bóg

 

 

Prawo harcerskie

 

 

 

 

Stale wartości zaznaczone kolorem

 

Wartości

Względną stałością ale też zmiennością charakteryzują się wartości

Polska— Ojczyzna, która występuje we wszystkich wersjach przyrzeczenia, przy czym jej umiejscowienie podlegało już zmienności— trzykrotnie jako Ojczyzna: 1919, 1950, 1964 r., w pozostałych jako Polska: bez dookreślenia (1932, 1947, 1987, 1990, 1995 r.) i z przydawkami: Niepodległa, Demokratyczna, Sprawiedliwa (1945 r.), Ludowa (1957 r.).

Ludzie— człowiek— bliźni pojęcia stosowane zawsze w kontekście przywoływania chrześcijaństwa, stanowią wartość poza dwoma redakcjami tekstów w 1945 i 1950 r.

Pozostałe wartości cechuje już zmienność.

Tab. nr 5. Stale i zmienne wartości w zapisach rot przyrzeczeń harcerskich w latach 1919-2017.

Stałe wartości

Zmienne wartości

wartości

liczba wystąpień

Przyrzeczenie

Polska

7

 

Bóg

6

 

Ojczyzna

3

 

Dobro powszechne

2

 

Sprawa socjalizmu

2

 

Szlachetność, pokój

i szczęście ludzi, dobro Ojczyzny, prawda, sprawiedliwość społeczna

występujące raz

 

Pozostałe elementy przyrzeczenia (intencja, zobowiązanie, czas obowiązywania, formy afirmacji) występują we wszystkich tekstach, ale ich treści podlegają zmianom.

Intencja/zobowiązanie

Siedmiokrotnie harcerz w trakcie składania przyrzeczenia wyrażał intencję mam szczerą wolę, trzy razy zobowiązywał się słowem przyrzekam.

Tab. nr 6. Występowanie intencji/ zobowiązania w tekstach przyrzeczeń harcerskich.

Tekst intencji/rok

1919

1932

1945

1947

1950

1957

1964

1989

1990

1995

liczba wystąpień

Mam szczerą wolę

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7

Przyrzekam

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3

 

Czas obowiązywania

We wszystkich rotach przyrzeczeń określono czas obowiązywania przyrzeczenia:

— przez całe życie— dziewięciokrotnie (w 1945 r. wzmocnione jeszcze słowem zawsze),

zawsze i wszędzie— raz w 1950 r.

Tab. nr 7. Określanie czasu obowiązywania przyrzeczenia w tekstach rot przyrzeczeń harcerskich.

Czas/rok

1919

1932

1945

1947

1950

1957

1964

1989

1990

1995

liczba wystąpień

Całym życiem

 

 

swym

 

 

swym

swym

 

 

 

9

Zawsze

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

Zawsze i wszędzie

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

Formy afirmacji

Formy afirmacji występujące w tekstach przyrzeczeń harcerskich prezentuje tabela nr 8.

Tab. nr 8. Stale i zmienne formy afirmacji w tekstach przyrzeczeń harcerskich w latach 1919–2004.

Lp./rok

1919

1932

1945

1947

1950

1957

1964

1989

1990

1995

1

pełnić służbę

pełnić służbę

dążyć do budowy

pełnić służbę

uczyć się i pracować

pełnić służbę

służyć

pełnić służbę

pełnić służbę

pełnić służbę i dążyć do

pełnić służbę

2

nieść chętną pomoc

nieść chętną pomoc

pracować dla

nieść chętną pomoc

wiernie przestrze-gać

walczyć

być wiernym

chętnie pomagać

nieść chętną pomoc

nieść chętną pomoc

3

być posłusz-nym

być posłusz-nym

postępować

być posłusz-nym

całym sercem

nieść chętną pomoc

walczyć o

być posłusz-nym

być posłusznym

być posłusz-nym

5

 

 

być posłusznym

 

służyć

być posłusz-nym

być posłusznym

 

 

 

Względnie stałe formy afirmacji zaznaczone kolorem

 

Względnie stałe są dwie formy afirmacji:

bycie posłusznym, występuje w dziewięciu tekstach. W 1950 r., i tylko w tym roku zastąpione inną formą: wiernie przestrzegać.

służba, ta aktywność dziewięciokrotnie występowała w tekstach rot jako pierwsza wymieniana aktywność. Pełnienie służby występuje ośmiokrotnie; w 1950 r. zlikwidowano pełnienie zostawiono służbę, tylko w 1945 r. nie uwzględniono tego typu aktywności w przyrzeczeniu harcerskim. Pozostałe formy cechuje już zmienność.

Tab. nr 9. Zmienne formy afirmacji w tekstach przyrzeczeń harcerskich w latach 1919–2017

 

1919

1932

1945

1947

1950

1957

1964

1989

1990

1995

liczba wystąpień

wiernie przestrzegać

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

być wiernym

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

służyć

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

nieść chętną pomoc

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7

walczyć

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

pracować

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

dążyć do

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

postępować

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

uczyć się

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

całym sercem

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

 

Zaprezentowana analiza stałości/zmienności zapisów przyrzeczenia harcerskiego nie potwierdza tez J. Chrabąszcza, który podkreślał, że przyrzeczenie harcerskie posiada dwie istotne cechy, 1. trafność sformułowań użytych przy jego redakcji przesadzającą o trwałości tej roty w życiu ruchu. Wprawdzie poddawano ją pewnym zmianom, to jednak istota jej pozostawała niezmienna, 2. to istota, która przesądzała, że działalność w harcerstwie, traktowano w kategorii służby, służby nie tylko w okresie przynależności do organizacji, ale służby całym życiem20(...). W 1950 roku zastąpiono formułę całym życiem na zawsze i wszędzie. Służba nie należy do bezwzględnie stałych form występujących w przyrzeczeniu, można mówić jedynie o względnej stałości tej formy.

PRAWO HARCERSKIE

Wartości

W prawie harcerskim występuje jeden stały element: wartość przyroda, przy czym jej umiejscowienie i formy aktywności21 dla niej również są zmienne, (patrz tab. nr 10.). Względnie stałą wartością jest wspólnota narodowościowo-państwowa. W przypadku tej wartości można mówić o zmienności w stałości. W okresie konstytuowania się państwa polskiego operowano pojęciem Ojczyzna (1919, 1930 r.), później wprowadzono termin Polska (1932 r.), który występował już do 1990 r. W drugiej cezurze czterokrotnie dookreślono tę wartość słowami: Ludowa (1950, 1957, 1964 r.) oraz Demokratyczna (1945 r.). Pozostałe wartości cechuje zmienność, patrz tab. nr 10 i 11.

 

Tab. nr 10. Zmienne wartości w zapisach tekstów prawa harcerskiego w latach 1919–2017.

wartości

liczba wystąpień

obowiązki

9

bliźni

9

słowność

7

pogoda ducha

7

Polska

7 (bez dookreślenia 3, Ludowa 3, Demokratyczna 1)

Zawisza

6

rodzice

6

oszczędność

6

ofiarność

6

praca

6 (w szeregach ZMP 1, własnych i innych 1, bez dookreślenia 4)

harcerz

5

rycerskość

5

gospodarność

5

czystość

5

przełożeni

4

sprawiedliwość

4

nauka

3

Bóg

3

wolność

3

karność

3

odwaga

3

szlachetność, ludzie pracy, człowiek, opanowanie, dom rodzinny, koleżeństwo, przyjaźń, dobro społeczne, pożyteczność, starsi, wiedza, jednostka indywidualna, sprawność

występujące dwa razy

służba, prawda, uczynność, pokój, lepszy świat, obrona kraju, honor organizacji, braterstwo, walka o wolność i równość, wytrwałość, dobro własne, słuszna sprawa, inni, potrzebujący, świat, myślenie samodzielne, działanie skuteczne, uczciwość, dzielność, odpowiedzialność, życzliwość, uczynność, opiekuńczość, siła, zdrowie, krzywdzeni, przyrzeczenie harcerskie, słuszna sprawa

występujące raz

 

 

 

 

 

 

Zaprezentowana analiza stałości/zmienności zapisów prawa harcerskiego nie potwierdza tez J. Chrabąszcza, który podkreślał, że:

Prawo pomimo różnorodnych zawirowań historycznych (...) zawsze (podkreślenie-to i następne- K.M.) stanowiło dekalog harcerskiego wychowania i ideał, do którego dążyć należy przez czyn, samodoskonalenie i ofiarną służbę22. Jedyną stałą formą afirmacji w prawie harcerskim jest jednak poznanie, a służba i obowiązki wykazują względną stałość.

Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy na trwałe zostało związane z Prawem Harcerskim od X Nadzwyczajnego Walnego Zjazdu ZHP (1930 r.)23. W dziesięciu analizowanych redakcjach prawa harcerskiego w latach 1919–1990 słowność nie należy do bezwzględnie stałych form- występuje siedmiokrotnie.

Jednym z najbardziej charakterystycznych (...) i najtrwalszych elementów etosu harcerskiego, choć na przestrzeni lat zmieniano jego zapis i redakcję jest hasło o wstrzemięźliwości od alkoholu, paleniu tytoniu i rozpusty płciowej24. Tę tezę można potwierdzić jedynie wówczas, gdy nie uwzględni się tekstu prawa harcerskiego z 1950 r.— gdzie nie zostały ujęte te wymogi.

We wszystkich redakcjach prawa występują wartości allocentryczne i egocentryczne.

W pierwszej cezurze zachowano równowagę: po 6 wartości allocentrycznych i egocentrycznych oraz 2 punkty łączące w sobie wartości indywidualne i grupowe w każdej redakcji. W PRL przeważały wartości allocentryczne, występują w 8 punktach od 1947. W trzeciej cezurze, po przewadze egocentrycznych w 1989 r., od 1990 r. powrócono do równowagi między wartościami charakterystycznej dla pierwszej cezury.

Tab. nr 12. Wartości allocentryczne i egocentryczne w redakcjach prawa harcerskiego w latach 1919–1990.

 

1919

1930

1932

1945

1947

1950

1957

1964

1989

1990

Kolejność punktów

Al

EG

Al

EG

Al

EG

Al

EG

Al

EG

Al

EG

Al

EG

Al

EG

Al

EG

Al

EG

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wspólnych

2

2

2

3

3

3

 

2

1

3

2

razem

6

6

6

6

6

6

6

7

8

5

8

3

8

4

8

3

5

8

6

6

 

Wśród dziesięciu analizowanych redakcji Prawa harcerskiego w 5 zachowano równowagę, (w każdej 6 punktów dotyczyło wartości allocentrycznych, 6 wartości egocentrycznych), przewaga (i to znaczna) wartości allocentrycznych wystąpiła tylko i wyłącznie w okresie PRL— czterokrotnie. Dwukrotnie po traumach kulturowych— w 1945 i 1989 r.- nastąpiła dominacja wartości egocentrycznych

W ośmiu redakcjach prawa harcerskiego dominują wartości duchowe, raz w 1950 r. dominantą są wartości społeczne. W 1964 r. występuje równowaga pomiędzy wartościami społecznymi i duchowymi. Pozostałe wartości— intelektualne i fizyczne— występują w 1 do 4 punktów.

Formy afirmacji

W zapisach prawa występuje jedna stała forma afirmacji: poznanie (przy czym jej umiejscowienie cechuje się już zmiennością), można jeszcze wyróżnić dwie względnie stałe formy: wypełnianie obowiązków i służbę. Pozostałe cechują się zmiennością (patrz tab. nr 13 i 14.).

 

Tab. nr 14. Formy aktywności w latach 1919-1990.

Forma aktywności/rok

1919

1930

1932

1945

1947

1950

1957

1964

1989

1990

razem

poznawanie

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

10

wypełnianie obowiązków

1

1

1

1

1

0

1

1

1

1

9

służba

1

1

1

1

1

1

1

1

1

0

9

karność

1

1

1

1

1

0

1

0

0

1

7

pogoda ducha

1

1

1

1

1

0

1

0

0

1

7

słowność

1

1

1

1

1

0

1

0

0

1

7

oszczędność

1

1

1

1

1

0

0

0

0

1

6

ofiarność

1

1

1

1

1

0

0

0

0

1

6

pożyteczność

1

1

1

0

1

0

1

0

0

1

6

braterstwo

1

1

1

0

1

0

1

0

0

1

6

rycerskość

1

1

1

0

1

0

0

0

0

1

5

miłowanie

1

1

1

1

1

0

0

0

0

1

6

posłuszeństwo

1

1

1

0

0

0

0

0

0

1

4

czystość

1

1

1

0

1

0

0

0

0

1

5

pomoc

1

1

1

0

0

0

1

1

0

1

6

szlachetność

0

0

0

1

0

0

1

0

0

0

2

obrona

0

0

0

1

0

0

1

1

0

0

3

czczenie

0

0

0

1

0

0

0

0

0

0

1

szanowanie

0

0

0

1

1

1

1

1

1

0

6

uczenie/ nauka

0

0

0

1

0

3

0

1

1

0

6

prawdomówność

0

0

0

1

0

0

0

0

0

0

1

odwaga

0

0

0

1

0

0

1

1

0

0

3

uczynność

0

0

0

1

0

0

0

0

0

1

2

opanowanie

0

0

0

1

1

0

0

0

0

0

2

gospodarność

0

0

0

1

1

0

1

0

1

0

4

praca

0

0

0

0

1

0

0

1

1

0

3

przyjaźń

0

0

0

0

1

0

1

1

0

0

3

miłość

0

0

0

0

1

1

0

0

0

0

2

walka

0

0

0

0

1

1

0

1

0

0

3

zaprawianie

0

0

0

0

0

1

0

0

0

0

1

koleżeństwo

0

0

0

0

0

1

0

1

0

0

2

dbanie

0

0

0

0

0

1

1

1

1

0

4

przygotowanie

0

0

0

0

0

1

0

0

0

0

1

sprawiedliwość

0

0

0

0

0

0

1

1

0

0

2

pracowitość

0

0

0

0

0

0

1

0

0

0

1

wytrwałość

0

0

0

0

0

0

1

0

0

0

1

stawianie

0

0

0

0

0

0

1

0

0

0

1

zmiana

0

0

0

0

0

0

0

1

1

0

2

bycie

0

0

0

0

0

0

0

1

0

0

1

sprawność

0

0

0

0

0

0

0

1

0

0

1

siła

0

0

0

0

0

0

0

1

0

0

1

rozumienie

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

rozwijanie

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

myślenie

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

działanie

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

uczciwość

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

dzielność

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

odpowiedzialność

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

życzliwość

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

opiekuńczość

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

ochrona

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

 

 

 

Zaprezentowana analiza wartości allocentrycznych i egocentrycznych, jak również rozkładu poszczególnych wartości występujących w prawie harcerskim, pozwala stwierdzić, iż organizacja skupia się25 na wartościach zbiorowości/kolektywu a nie podmiotowych.

ZHP szczyci się ciągłością swej tradycji. K. Jaskot pisze: mimo różnorakich przeobrażeń światopoglądowych i politycznych zachowała ona szereg elementów tradycyjnych, modyfikowanych tylko w niewielkim stopniu: nazwa, system organizacyjny, metodyka pracy, symbole i atrybuty zewnętrzne, zwyczaje (...). Wyniki badań potwierdzają stałość nazwy, pozostałe elementy podlegały znacznym modyfikacjom.

Dalej autor podkreśla stałość pewnych idei i wartości w jej wychowawczym działaniu: 1. idea służbie narodowi i państwu, 2. kształtowanie pozytywnego stosunku do innych ludzi, 3. doskonalenie własnej osoby, 4. umiłowanie przyrody26. Również i A. Krzanowski podkreślał: w organizacji zawsze uczono braterstwa i miłości bliźniego (...)27. Analiza badawcza potwierdza słuszność dwóch z zaprezentowanych tez 1. stałości idei służbie narodowi i państwu oraz 2. umiłowania przyrody, pozostałe wartości występują (np. w kodeksach postępowania harcerskiego), ale nie wykazują się stałością.

 

 hm dr Katarzyna Marszałek

 

1Cyt. za: M. Kula, Przeszłość spadek nie do odrzucenia, Poznań 2001, s.5.

2Cyt. za: M. Kula, Przeszłość spadek nie do odrzucenia, Poznań 2001, s.6.

3 Przyjmując def. ideału z H. Muszyńskim.

4 S. Nalaskowski, O ideale wychowania i celach kształcenia, Toruń 1993, s. 41.

5 K. Denek, O nowy kształt edukacji, Toruń, 1998, s.42.

6 P. Tyrała, Teoria wychowania, Bliżej uniwersalnych wartości realnego życia, Toruń 2001, s.84, 85.

7 Fragment artykułu K. Marszałek Ideał wychowania harcerskiego inspiracją dla współczesnej młodzieży czy też odległą zapomnianą historią? opublikowanego (w:) A. Szeląg (red.), Edukacja obywatelska w społeczeństwach wielokulturowych, Impuls, Kraków 2007, s. 345–358.

Ideał wychowania harcerskiego inspiracją dla współczesnej młodzieży czy też odległą, zapomnianą historią?

8 Zawarte w nich normy określają, jakim zuch ma być. H. Muszyński (red.), Podstawy wychowania w ZHP, Bydgoszcz 1984, s. 70–71.

9 Określa nie tyle, jakim harcerz ma być, ile jak postępować jak działać. Ibidem.

10Określa jak instruktor ma wypełniać swoje role wychowawcze w stosunku do zuchów i harcerzy, aby przybliżyć ich do ideału określonego w prawie, w jakim kierunku powinien doskonalić swoją osobowość, oraz jak współdziałać z innymi wychowawcami w społecznym froncie wychowania.

H. Muszyński (red.), Podstawy..., op. cit., s. 70–71.

11 Fragment pracy doktorskiej, K. Marszałek, „Zmiany harcerskiej pedagogii w Polsce w XX wieku”, obronionej w 2009 na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

12 K. Marszałek, Wybór źródeł do dziejów ZHP, Tom I Utworzenie ogólnopolskiego Związku Harcerstwa Polskiego i czas próby ruchu harcerskiego (1918-1944), Kraków 2014, Oficyna Wydawnicza „Impuls”; K. Marszałek, Wybór źródeł do dziejów ZHP, Tom II Walka, sowietyzacja, odwilż, kryzys i upadek (1944-1988), Kraków 2014, Oficyna Wydawnicza „Impuls”; K. Marszałek, Wybór źródeł do dziejów ZHP, Tom III Odrodzenie, lata demokracji (1989-2014), Kraków 2014, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

13 B. Śliwerski, Przyrzeczenie harcerskie. Historia. Metodyka. Manipulacje, Kraków 2009, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

14 K. Marszałek, Dziedzictwo, którego nie można odrzucić. Próba interpretacji wybranych źródeł do dziejów Związku Harcerstwa Polskiego w latach 1918-2015, Kraków 2016, Oficyna Wydawnicza „Impuls”

16 Prezentowany poniżej materiał jest fragmentem pracy doktorskiej, K. Marszałek, „Zmiany harcerskiej pedagogii w Polsce w XX wieku”, obronionej w 2009 na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

17 „Wiadomości Urzędowe Naczelnictwa ZHP” z 1923 r. nr 6, Uchwały III Zjazdu Walnego.

18 Ustawa z 17 III 1921 r., Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, Dz. U. RP z 1921 r. nr 44, poz. 267.

19 „Wiadomości Urzędowe Naczelnictwa ZHP” z 1933 r. nr 5, Uchwała XIII Zjazdu Walnego.

20 J. Chrabąszcz, Etos harcerski rezonansem tradycji oraz kultury społeczeństwa i narodu, (w:) Z dziejów ruchu harcerskiego. Studia—Szkice—Materiały 1911–2006, Rzeszów 2006, s. 18–19.

21 Najczęściej występującą formą afirmacji przyrody jest miłowanie jej (w sześciu tekstach Prawa do takiej aktywności zobligowany jest harcerz), w trzech (PRL) skłania się członków ZHP do bycia przyjacielem przyrody, raz w 1989 r. do jej ochrony. We wszystkich rotach Prawa harcerz poznaje przyrodę, jednakże już charakter tego poznania wykazuje się zmiennością. Najczęściej harcerz stara się ją poznawać (1919–1947, 1990–1995 r.), ale również poznaje jej piękno i tajemnice (1957–1964 r.), raz (1989 r.) nie dookreślono charakteru poznania.

 

22 J. Chrabąszcz, Etos harcerski...,op. cit., s. 19.

23 Ibidem, s. 24.

24 Ibidem, s. 25.

25 Poza rokiem1945 i 1989.

26 K. Jaskot, Ideał i cele wychowania harcerskiego, (w:) H. Muszyński (red.), Podstawy wychowania...,op. cit., s. 68–69.

27 A. Krzanowski, Trwałość i ciągłość..., op. cit., s. 53.


Social Sharing: Facebook Google Tweet This