- Drukuj
- 05 kwi 2017
- Szperanie w historii
- 4220 czytań
Harcerskie kodeksy postępowania moralnego w latach 1918-2017
(obietnica i prawo zucha, przyrzeczenie i prawo harcerza)
„CzÅ‚owiek dziedziczy przeszÅ‚ość.
Spadek to czasem przyjemny, a czasem kÅ‚opotliwy- ale taki, którego nie można nie przyjąć”1.
„Dziedziczymy nawet tÄ™ przeszÅ‚ość, która zdawaÅ‚aby siÄ™, skoÅ„czyÅ‚a siÄ™ definitywnie.
Ona, bowiem wpÅ‚ynęła na sytuacjÄ™, w której powstaje to, co nowe2.
Marcin Kula
Harcerski system wychowawczy zmierza do osiÄ…gniÄ™cia okreÅ›lonego ideaÅ‚u wychowania3 (jest on zawarty w statucie, w postaci zespoÅ‚u cech, którymi powinien charakteryzować siÄ™ czÅ‚onek wychowany przez organizacjÄ™).
Atrybutem każdego ideaÅ‚u jest to, że wskazuje on na te cechy czÅ‚owieka, których posiadanie jest niezbÄ™dne, aby żyć sensownie w danej rzeczywistoÅ›ci4. Zatem można stwierdzić, iż każdy ideaÅ‚ wychowania jest zdeterminowany przez kompleks czasowy i rzeczywistość spoÅ‚eczno- polityczno- gospodarczÄ…. Realizacja okreÅ›lonych celów wychowania, (których źródÅ‚em sÄ… wartoÅ›ci5) jest urzeczywistnieniem takiego ksztaÅ‚tu osobowoÅ›ci, która pozwala na uczestniczenie wychowankowi w życiu spoÅ‚ecznym zgodnym z dominujÄ…cym Å‚adem w paÅ„stwie6.
Harcerski ideaÅ‚ wychowania, jak każdy inny ideaÅ‚, należy do zewnÄ™trznych warunków obu podmiotów procesu wychowania (harcerzy i ich instruktorów) i jest formuÅ‚owany z nadziejÄ… na uksztaÅ‚towanie czÅ‚owieka okreÅ›lonej jakoÅ›ci (w interesie poÅ›rednio- harcerskiej gromady a bezpoÅ›rednio- w interesie grupy spoÅ‚ecznej zainteresowanej „urabianiem nosicieli” uznawanego przez tÄ™ grupÄ™ systemu wartoÅ›ci).WartoÅ›ci akcentowane w harcerskim ideale wychowawczym w różnych okresach dziaÅ‚alnoÅ›ci organizacji wyprowadzane byÅ‚y z odmiennych przesÅ‚anek ideowych i Å›wiatopoglÄ…dowych, w zwiÄ…zku z tym w swojej istocie ulegaÅ‚y przeobrażeniom. ŹródÅ‚a ideaÅ‚ów wychowania harcerskiego sÄ… głęboko umiejscowione w historii kultury spoÅ‚eczeÅ„stwa polskiego. IdeaÅ‚ wychowania harcerskiego jest „produktem” czasów, w którym krystalizowaÅ‚y siÄ™ organizacje harcerskie. Etos wychowania harcerskiego przeobrażaÅ‚ siÄ™ pod wpÅ‚ywem nastÄ™pujÄ…cych czynników: zmian spoÅ‚ecznych, politycznych, historycznych, organizacji zrzeszajÄ…cych mÅ‚odzież, religii i skautingu brytyjskiego7.
Na użytek praktyki harcerskiej z naczelnych wartoÅ›ci wyprowadza siÄ™ pożądane role, jakie majÄ… „odgrywać” czÅ‚onkowie organizacji. SÄ… one zróżnicowane dla poszczególnych grup wiekowych, zatem można wyróżnić nastÄ™pujÄ…ce: zucha, harcerki/harcerza, instruktorki/instruktora. ZostaÅ‚y one ujÄ™te w zapisach kodeksów postÄ™powania: zuchowego (obietnicy i prawie zucha8), harcerskiego (prawie i przyrzeczeniu harcerskim9), instruktorskiego (zobowiÄ…zaniu instruktorskim10)11.
W poniższych rozważaniach, na podstawie analiz treÅ›ci harcerskich kodeksów moralnych, zaprezentuje staÅ‚e i zmienne elementy w nich wystÄ™pujÄ…ce w latach 1918-2017.
Nie przytaczam treÅ›ci rot kodeksów oraz komentarzy na przestrzeni tych lat, gdyż zostaÅ‚y one opublikowane w moich publikacjach12. Polecam również analizÄ™ dotyczÄ…cÄ… przyrzeczenia harcerskiego w latach 1910-2010 autorstwa BogusÅ‚awa Åšliwerskiego13 oraz mojÄ… próbÄ™ interpretacji obejmujÄ…ca lata 1918-201514. Jak również teksty źródÅ‚owe opublikowane w serii Przywrócić Pamięć Oficyny Wydawniczej Impuls15.
Obietnica i prawo zucha16
OBIETNICA
Tab. nr 1. Treść obietnicy zucha 1937-2017 |
|
Lata obowiÄ…zywania |
Treść obietnicy |
1934–1957 |
Obiecuję być dobrym zuchem pierwszej, drugiej, trzeciej gwiazdki |
1957–2017 |
Obiecuję być dobrym zuchem i zawsze przestrzegać Prawa zucha |
Elementami staÅ‚ymi w treÅ›ci obietnicy sÄ…: intencja (obiecujÄ™), forma aktywnoÅ›ci (być dobrym), okreÅ›lenie podmiotu (zuch), wartość (dobro). Od chwili zatwierdzenia- 1934 r.- jednolitego tekstu dla organizacji mÄ™skiej i żeÅ„skiej do rok 2017 jej treść zmieniono raz w 1957 r. W latach 1934–1957 wartoÅ›ciÄ… byÅ‚y gwiazdki zuchowe, w roku 1957 wprowadzono do roty nastÄ™pujÄ…ce zmiany: czas obowiÄ…zywania— zawsze, oraz wartoÅ›ci— zawarte w Prawie zucha (którym zastÄ…piono gwiazdki zuchowe).
PRAWO ZUCHA
W treÅ›ci prawa zuchowego można wyróżnić nastÄ™pujÄ…ca staÅ‚e wartoÅ›ci i formy afirmacji. WartoÅ›ci to Polska, dzielność, dobro, samodoskonalenie. Formy afirmacji: kocha, jest, stara siÄ™. PozostaÅ‚e ulegÅ‚y zmianom.
Stałe wartości |
Zmienne wartości |
|
wartości |
liczba wystąpień |
|
Polska |
Bóg |
2 |
Dzielność |
Prawdomówność |
2 |
Dobro |
ObowiÄ…zki |
2 |
Samodoskonalenie |
|
|
Tab. nr 2. Stale i zmienne wartoÅ›ci w zapisach tekstów prawa zuchowego tekstach w latach 1934–2017.
Zapisy prawa od 1934 r. zmieniano dwukrotnie (1957, 1995 r.). Zmiany dotyczyÅ‚y liczby punktów i wartoÅ›ci. W latach 1934–1956 r. prawo skÅ‚adaÅ‚o siÄ™ z czterech punktów, w 1957 r. dodano dwa punkty (które zawieraÅ‚y nowe formy aktywnoÅ›ci: mówi, pamiÄ™ta).
Przemiany wartości dotyczyły wartości:
— Bóg wystÄ™pujÄ…cej w 1934 i 1995 r.:
-
W 1934 r. wartość ta wystÄ™puje zgodnie z przyjÄ™tym przez ZHP pewnikiem ideowym „że jesteÅ›my dziećmi Jedynego Boga i z naszego Synostwa Bożego winniÅ›my wyciÄ…gać wszelkie konsekwencje— zgodnie z Chrystjanizmem17”, który byÅ‚ podobny— ale nie identyczny— z zapisami Konstytucji z 1921 r. w której przywoÅ‚ywano wartość Boga WszechmogÄ…cego. W art. 111. porÄ™czano obywatelom wolność sumienia i wyznania, a w art. 114. zaznaczano, iż wyznanie rzymsko- katolickie, bÄ™dÄ…ce religiÄ… przeważajÄ…cej wiÄ™kszoÅ›ci narodu, zajmuje w PaÅ„stwie naczelne stanowisko wÅ›ród równouprawnionych wyznaÅ„18. ZHP nie przyjÄ…Å‚ oddzielnej roty dla czÅ‚onków z mniejszoÅ›ci religijnych, mimo czynienia takich ustÄ™pstw w przyrzeczeniu harcerskim od roku 193319.
-
W 1995 r. w wyniku staraÅ„ o ponowne czÅ‚onkowstwo w WOSM i WAGGGS wprowadzono do tekstu prawa ponownie wartość— Bóg.
— prawdomównoÅ›ci i obowiÄ…zkowoÅ›ci nowe wartoÅ›ci wprowadzone w 1957 r., utrzymane w 1997 r.
Tab. nr 3. Stale i zmienne wartoÅ›ci w zapisach tekstów prawa zuchowego w latach 1934–2017.
-
Prawo zucha
1934 r.
1957 r.
1995 r.
1
Bóg, Polska
Polska
Bóg, Polska
2
dzielność
dzielność
dzielność
3
dobro
prawdomówność
prawdomówność
4
samodoskonalenie
obowiÄ…zki
obowiÄ…zki
5
dobro
dobro
6
samodoskonalenie
samodoskonalenie
Wspólne zaznaczone kolorem
Przyrzeczenie i prawo harcerskie
PRZYRZECZENIE
Treść przyrzeczenia zmieniana była od 1919 r. dziewięciokrotnie. Jedyny niezmienny element to wartość Prawo harcerskie, przy czym umiejscowienie tej wartości podlegało już zmienności. Pozostałe elementy podlegały przeobrażeniom.
-
Tab. nr 4. Stale i zmienne wartoÅ›ci w tekstach przyrzeczeÅ„ harcerskich w latach 1919–2017.
Lp./rok
1919
1932
1945
1947
1950
1957
1964
1989
1990
1995
1
Bóg
Bóg
Niepodległa Demokratyczna Sprawiedliwa Polska
Bóg/ Dobro powszech-ne
Dobro Ojczyzny
Polska Ludowa
Ojczyzna
Polska
Bóg/ Prawda Sprawiedliwość
Bóg
2
Ojczyzna
Polska
Szlachetność
Polska
Sprawa socjalizmu
Prawda
Sprawa socjalizmu
Człowiek
Polska
Polska
3
Bliźni
Bliźni
Dobro powszechne
Bliźni
Prawo harcerskie
Sprawiedliwość społeczna
Pokój
i szczęście ludzi
Prawo harcerskie
Bliźni
Bliźni
4
Prawo harcer-skie
Prawo harcer-skie
Prawo harcerskie
Prawo harcerskie
Polska Ludowa
Człowiek
Prawo harcerskie
Prawo harcer-
skie
Prawo harcer-
skie
5
Bóg
Prawo harcerskie
Stale wartości zaznaczone kolorem
Wartości
Względną stałością ale też zmiennością charakteryzują się wartości
— Polska— Ojczyzna, która wystÄ™puje we wszystkich wersjach przyrzeczenia, przy czym jej umiejscowienie podlegaÅ‚o już zmiennoÅ›ci— trzykrotnie jako Ojczyzna: 1919, 1950, 1964 r., w pozostaÅ‚ych jako Polska: bez dookreÅ›lenia (1932, 1947, 1987, 1990, 1995 r.) i z przydawkami: NiepodlegÅ‚a, Demokratyczna, Sprawiedliwa (1945 r.), Ludowa (1957 r.).
— Ludzie— czÅ‚owiek— bliźni pojÄ™cia stosowane zawsze w kontekÅ›cie przywoÅ‚ywania chrzeÅ›cijaÅ„stwa, stanowiÄ… wartość poza dwoma redakcjami tekstów w 1945 i 1950 r.
Pozostałe wartości cechuje już zmienność.
Tab. nr 5. Stale i zmienne wartości w zapisach rot przyrzeczeń harcerskich w latach 1919-2017.
Stałe wartości |
Zmienne wartości |
|
wartości |
liczba wystąpień |
|
Przyrzeczenie |
Polska |
7 |
|
Bóg |
6 |
|
Ojczyzna |
3 |
|
Dobro powszechne |
2 |
|
Sprawa socjalizmu |
2 |
|
Szlachetność, pokój i szczęście ludzi, dobro Ojczyzny, prawda, sprawiedliwość spoÅ‚eczna |
występujące raz |
Pozostałe elementy przyrzeczenia (intencja, zobowiązanie, czas obowiązywania, formy afirmacji) występują we wszystkich tekstach, ale ich treści podlegają zmianom.
Intencja/zobowiÄ…zanie
Siedmiokrotnie harcerz w trakcie składania przyrzeczenia wyrażał intencję mam szczerą wolę, trzy razy zobowiązywał się słowem przyrzekam.
-
Tab. nr 6. Występowanie intencji/ zobowiązania w tekstach przyrzeczeń harcerskich.
Tekst intencji/rok
1919
1932
1945
1947
1950
1957
1964
1989
1990
1995
liczba wystąpień
Mam szczerÄ… wolÄ™
7
Przyrzekam
3
Czas obowiÄ…zywania
We wszystkich rotach przyrzeczeń określono czas obowiązywania przyrzeczenia:
— przez caÅ‚e życie— dziewiÄ™ciokrotnie (w 1945 r. wzmocnione jeszcze sÅ‚owem zawsze),
— zawsze i wszÄ™dzie— raz w 1950 r.
-
Tab. nr 7. Określanie czasu obowiązywania przyrzeczenia w tekstach rot przyrzeczeń harcerskich.
Czas/rok
1919
1932
1945
1947
1950
1957
1964
1989
1990
1995
liczba wystąpień
Całym życiem
swym
swym
swym
9
Zawsze
1
Zawsze i wszędzie
1
Formy afirmacji
Formy afirmacji występujące w tekstach przyrzeczeń harcerskich prezentuje tabela nr 8.
Tab. nr 8. Stale i zmienne formy afirmacji w tekstach przyrzeczeÅ„ harcerskich w latach 1919–2004. |
|||||||||||
Lp./rok |
1919 |
1932 |
1945 |
1947 |
1950 |
1957 |
1964 |
1989 |
1990 |
1995 |
|
1 |
pełnić służbę |
pełnić służbę |
dążyć do budowy |
pełnić służbę |
uczyć się i pracować |
pełnić służbę |
służyć |
pełnić służbę |
pełnić służbę |
pełnić służbę i dążyć do |
pełnić służbę |
2 |
nieść chętną pomoc |
nieść chętną pomoc |
pracować dla |
nieść chętną pomoc |
wiernie przestrze-gać |
walczyć |
być wiernym |
chętnie pomagać |
nieść chętną pomoc |
nieść chętną pomoc |
|
3 |
być posłusz-nym |
być posłusz-nym |
postępować |
być posłusz-nym |
całym sercem |
nieść chętną pomoc |
walczyć o |
być posłusz-nym |
być posłusznym |
być posłusz-nym |
|
5 |
|
|
być posłusznym |
|
służyć |
być posłusz-nym |
być posłusznym |
|
|
|
|
Względnie stałe formy afirmacji zaznaczone kolorem |
Względnie stałe są dwie formy afirmacji:
— bycie posÅ‚usznym, wystÄ™puje w dziewiÄ™ciu tekstach. W 1950 r., i tylko w tym roku zastÄ…pione innÄ… formÄ…: wiernie przestrzegać.
— sÅ‚użba, ta aktywność dziewiÄ™ciokrotnie wystÄ™powaÅ‚a w tekstach rot jako pierwsza wymieniana aktywność. PeÅ‚nienie sÅ‚użby wystÄ™puje oÅ›miokrotnie; w 1950 r. zlikwidowano peÅ‚nienie zostawiono sÅ‚użbÄ™, tylko w 1945 r. nie uwzglÄ™dniono tego typu aktywnoÅ›ci w przyrzeczeniu harcerskim. PozostaÅ‚e formy cechuje już zmienność.
Tab. nr 9. Zmienne formy afirmacji w tekstach przyrzeczeÅ„ harcerskich w latach 1919–2017 |
|||||||||||
|
1919 |
1932 |
1945 |
1947 |
1950 |
1957 |
1964 |
1989 |
1990 |
1995 |
liczba wystąpień |
wiernie przestrzegać |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
być wiernym |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
służyć |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
nieść chętną pomoc |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7 |
walczyć |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
pracować |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
dążyć do |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
postępować |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
uczyć się |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
całym sercem |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
Zaprezentowana analiza staÅ‚oÅ›ci/zmiennoÅ›ci zapisów przyrzeczenia harcerskiego nie potwierdza tez J. ChrabÄ…szcza, który podkreÅ›laÅ‚, że przyrzeczenie harcerskie posiada dwie istotne cechy, 1. trafność sformuÅ‚owaÅ„ użytych przy jego redakcji przesadzajÄ…cÄ… o trwaÅ‚oÅ›ci tej roty w życiu ruchu. Wprawdzie poddawano jÄ… pewnym zmianom, to jednak istota jej pozostawaÅ‚a niezmienna, 2. to istota, która przesÄ…dzaÅ‚a, że dziaÅ‚alność w harcerstwie, traktowano w kategorii sÅ‚użby, sÅ‚użby nie tylko w okresie przynależnoÅ›ci do organizacji, ale sÅ‚użby caÅ‚ym życiem20(...). W 1950 roku zastÄ…piono formułę caÅ‚ym życiem na zawsze i wszÄ™dzie. SÅ‚użba nie należy do bezwzglÄ™dnie staÅ‚ych form wystÄ™pujÄ…cych w przyrzeczeniu, można mówić jedynie o wzglÄ™dnej staÅ‚oÅ›ci tej formy.
PRAWO HARCERSKIE
Wartości
W prawie harcerskim wystÄ™puje jeden staÅ‚y element: wartość przyroda, przy czym jej umiejscowienie i formy aktywnoÅ›ci21 dla niej również sÄ… zmienne, (patrz tab. nr 10.). WzglÄ™dnie stałą wartoÅ›ciÄ… jest wspólnota narodowoÅ›ciowo-paÅ„stwowa. W przypadku tej wartoÅ›ci można mówić o zmiennoÅ›ci w staÅ‚oÅ›ci. W okresie konstytuowania siÄ™ paÅ„stwa polskiego operowano pojÄ™ciem Ojczyzna (1919, 1930 r.), później wprowadzono termin Polska (1932 r.), który wystÄ™powaÅ‚ już do 1990 r. W drugiej cezurze czterokrotnie dookreÅ›lono tÄ™ wartość sÅ‚owami: Ludowa (1950, 1957, 1964 r.) oraz Demokratyczna (1945 r.). PozostaÅ‚e wartoÅ›ci cechuje zmienność, patrz tab. nr 10 i 11.
Tab. nr 10. Zmienne wartoÅ›ci w zapisach tekstów prawa harcerskiego w latach 1919–2017. |
||
wartości |
liczba wystąpień |
|
obowiÄ…zki |
9 |
|
bliźni |
9 |
|
słowność |
7 |
|
pogoda ducha |
7 |
|
Polska |
7 (bez dookreślenia 3, Ludowa 3, Demokratyczna 1) |
|
Zawisza |
6 |
|
rodzice |
6 |
|
oszczędność |
6 |
|
ofiarność |
6 |
|
praca |
6 (w szeregach ZMP 1, własnych i innych 1, bez dookreślenia 4) |
|
harcerz |
5 |
|
rycerskość |
5 |
|
gospodarność |
5 |
|
czystość |
5 |
|
przełożeni |
4 |
|
sprawiedliwość |
4 |
|
nauka |
3 |
|
Bóg |
3 |
|
wolność |
3 |
|
karność |
3 |
|
odwaga |
3 |
|
szlachetność, ludzie pracy, człowiek, opanowanie, dom rodzinny, koleżeństwo, przyjaźń, dobro społeczne, pożyteczność, starsi, wiedza, jednostka indywidualna, sprawność |
występujące dwa razy |
|
sÅ‚użba, prawda, uczynność, pokój, lepszy Å›wiat, obrona kraju, honor organizacji, braterstwo, walka o wolność i równość, wytrwaÅ‚ość, dobro wÅ‚asne, sÅ‚uszna sprawa, inni, potrzebujÄ…cy, Å›wiat, myÅ›lenie samodzielne, dziaÅ‚anie skuteczne, uczciwość, dzielność, odpowiedzialność, życzliwość, uczynność, opiekuÅ„czość, siÅ‚a, zdrowie, krzywdzeni, przyrzeczenie harcerskie, sÅ‚uszna sprawa |
występujące raz |
Zaprezentowana analiza staÅ‚oÅ›ci/zmiennoÅ›ci zapisów prawa harcerskiego nie potwierdza tez J. ChrabÄ…szcza, który podkreÅ›laÅ‚, że:
— Prawo pomimo różnorodnych zawirowaÅ„ historycznych (...) zawsze (podkreÅ›lenie-to i nastÄ™pne- K.M.) stanowiÅ‚o dekalog harcerskiego wychowania i ideaÅ‚, do którego dążyć należy przez czyn, samodoskonalenie i ofiarnÄ… sÅ‚użbÄ™22. JedynÄ… stałą formÄ… afirmacji w prawie harcerskim jest jednak poznanie, a sÅ‚użba i obowiÄ…zki wykazujÄ… wzglÄ™dnÄ… staÅ‚ość.
— Na sÅ‚owie harcerza polegaj jak na Zawiszy na trwaÅ‚e zostaÅ‚o zwiÄ…zane z Prawem Harcerskim od X Nadzwyczajnego Walnego Zjazdu ZHP (1930 r.)23. W dziesiÄ™ciu analizowanych redakcjach prawa harcerskiego w latach 1919–1990 sÅ‚owność nie należy do bezwzglÄ™dnie staÅ‚ych form- wystÄ™puje siedmiokrotnie.
— Jednym z najbardziej charakterystycznych (...) i najtrwalszych elementów etosu harcerskiego, choć na przestrzeni lat zmieniano jego zapis i redakcjÄ™ jest hasÅ‚o o wstrzemięźliwoÅ›ci od alkoholu, paleniu tytoniu i rozpusty pÅ‚ciowej24. TÄ™ tezÄ™ można potwierdzić jedynie wówczas, gdy nie uwzglÄ™dni siÄ™ tekstu prawa harcerskiego z 1950 r.— gdzie nie zostaÅ‚y ujÄ™te te wymogi.
We wszystkich redakcjach prawa występują wartości allocentryczne i egocentryczne.
W pierwszej cezurze zachowano równowagÄ™: po 6 wartoÅ›ci allocentrycznych i egocentrycznych oraz 2 punkty łączÄ…ce w sobie wartoÅ›ci indywidualne i grupowe w każdej redakcji. W PRL przeważaÅ‚y wartoÅ›ci allocentryczne, wystÄ™pujÄ… w 8 punktach od 1947. W trzeciej cezurze, po przewadze egocentrycznych w 1989 r., od 1990 r. powrócono do równowagi miÄ™dzy wartoÅ›ciami charakterystycznej dla pierwszej cezury.
Tab. nr 12. WartoÅ›ci allocentryczne i egocentryczne w redakcjach prawa harcerskiego w latach 1919–1990. |
||||||||||||||||||||||
|
1919 |
1930 |
1932 |
1945 |
1947 |
1950 |
1957 |
1964 |
1989 |
1990 |
||||||||||||
Kolejność punktów |
Al |
EG |
Al |
EG |
Al |
EG |
Al |
EG |
Al |
EG |
Al |
EG |
Al |
EG |
Al |
EG |
Al |
EG |
Al |
EG |
||
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
7 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
8 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
9 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
10 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Wspólnych |
2 |
2 |
2 |
3 |
3 |
3 |
|
2 |
1 |
3 |
2 |
|||||||||||
razem |
6 |
6 |
6 |
6 |
6 |
6 |
6 |
7 |
8 |
5 |
8 |
3 |
8 |
4 |
8 |
3 |
5 |
8 |
6 |
6 |
WÅ›ród dziesiÄ™ciu analizowanych redakcji Prawa harcerskiego w 5 zachowano równowagÄ™, (w każdej 6 punktów dotyczyÅ‚o wartoÅ›ci allocentrycznych, 6 wartoÅ›ci egocentrycznych), przewaga (i to znaczna) wartoÅ›ci allocentrycznych wystÄ…piÅ‚a tylko i wyłącznie w okresie PRL— czterokrotnie. Dwukrotnie po traumach kulturowych— w 1945 i 1989 r.- nastÄ…piÅ‚a dominacja wartoÅ›ci egocentrycznych
W oÅ›miu redakcjach prawa harcerskiego dominujÄ… wartoÅ›ci duchowe, raz w 1950 r. dominantÄ… sÄ… wartoÅ›ci spoÅ‚eczne. W 1964 r. wystÄ™puje równowaga pomiÄ™dzy wartoÅ›ciami spoÅ‚ecznymi i duchowymi. PozostaÅ‚e wartoÅ›ci— intelektualne i fizyczne— wystÄ™pujÄ… w 1 do 4 punktów.
Formy afirmacji
W zapisach prawa wystÄ™puje jedna staÅ‚a forma afirmacji: poznanie (przy czym jej umiejscowienie cechuje siÄ™ już zmiennoÅ›ciÄ…), można jeszcze wyróżnić dwie wzglÄ™dnie staÅ‚e formy: wypeÅ‚nianie obowiÄ…zków i sÅ‚użbÄ™. PozostaÅ‚e cechujÄ… siÄ™ zmiennoÅ›ciÄ… (patrz tab. nr 13 i 14.).
-
Tab. nr 14. Formy aktywności w latach 1919-1990.
Forma aktywności/rok
1919
1930
1932
1945
1947
1950
1957
1964
1989
1990
razem
poznawanie
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
wypeÅ‚nianie obowiÄ…zków
1
1
1
1
1
0
1
1
1
1
9
służba
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0
9
karność
1
1
1
1
1
0
1
0
0
1
7
pogoda ducha
1
1
1
1
1
0
1
0
0
1
7
słowność
1
1
1
1
1
0
1
0
0
1
7
oszczędność
1
1
1
1
1
0
0
0
0
1
6
ofiarność
1
1
1
1
1
0
0
0
0
1
6
pożyteczność
1
1
1
0
1
0
1
0
0
1
6
braterstwo
1
1
1
0
1
0
1
0
0
1
6
rycerskość
1
1
1
0
1
0
0
0
0
1
5
miłowanie
1
1
1
1
1
0
0
0
0
1
6
posłuszeństwo
1
1
1
0
0
0
0
0
0
1
4
czystość
1
1
1
0
1
0
0
0
0
1
5
pomoc
1
1
1
0
0
0
1
1
0
1
6
szlachetność
0
0
0
1
0
0
1
0
0
0
2
obrona
0
0
0
1
0
0
1
1
0
0
3
czczenie
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
szanowanie
0
0
0
1
1
1
1
1
1
0
6
uczenie/ nauka
0
0
0
1
0
3
0
1
1
0
6
prawdomówność
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
odwaga
0
0
0
1
0
0
1
1
0
0
3
uczynność
0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
2
opanowanie
0
0
0
1
1
0
0
0
0
0
2
gospodarność
0
0
0
1
1
0
1
0
1
0
4
praca
0
0
0
0
1
0
0
1
1
0
3
przyjaźń
0
0
0
0
1
0
1
1
0
0
3
miłość
0
0
0
0
1
1
0
0
0
0
2
walka
0
0
0
0
1
1
0
1
0
0
3
zaprawianie
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
koleżeństwo
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
2
dbanie
0
0
0
0
0
1
1
1
1
0
4
przygotowanie
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
sprawiedliwość
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
2
pracowitość
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
wytrwałość
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
stawianie
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
zmiana
0
0
0
0
0
0
0
1
1
0
2
bycie
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
1
sprawność
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
1
siła
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
1
rozumienie
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
rozwijanie
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
myślenie
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
działanie
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
uczciwość
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
dzielność
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
odpowiedzialność
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
życzliwość
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
opiekuńczość
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
ochrona
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
Zaprezentowana analiza wartoÅ›ci allocentrycznych i egocentrycznych, jak również rozkÅ‚adu poszczególnych wartoÅ›ci wystÄ™pujÄ…cych w prawie harcerskim, pozwala stwierdzić, iż organizacja skupia siÄ™25 na wartoÅ›ciach zbiorowoÅ›ci/kolektywu a nie podmiotowych.
ZHP szczyci siÄ™ ciÄ…gÅ‚oÅ›ciÄ… swej tradycji. K. Jaskot pisze: mimo różnorakich przeobrażeÅ„ Å›wiatopoglÄ…dowych i politycznych zachowaÅ‚a ona szereg elementów tradycyjnych, modyfikowanych tylko w niewielkim stopniu: nazwa, system organizacyjny, metodyka pracy, symbole i atrybuty zewnÄ™trzne, zwyczaje (...). Wyniki badaÅ„ potwierdzajÄ… staÅ‚ość nazwy, pozostaÅ‚e elementy podlegaÅ‚y znacznym modyfikacjom.
Dalej autor podkreÅ›la staÅ‚ość pewnych idei i wartoÅ›ci w jej wychowawczym dziaÅ‚aniu: 1. idea sÅ‚użbie narodowi i paÅ„stwu, 2. ksztaÅ‚towanie pozytywnego stosunku do innych ludzi, 3. doskonalenie wÅ‚asnej osoby, 4. umiÅ‚owanie przyrody26. Również i A. Krzanowski podkreÅ›laÅ‚: w organizacji zawsze uczono braterstwa i miÅ‚oÅ›ci bliźniego (...)27. Analiza badawcza potwierdza sÅ‚uszność dwóch z zaprezentowanych tez 1. staÅ‚oÅ›ci idei sÅ‚użbie narodowi i paÅ„stwu oraz 2. umiÅ‚owania przyrody, pozostaÅ‚e wartoÅ›ci wystÄ™pujÄ… (np. w kodeksach postÄ™powania harcerskiego), ale nie wykazujÄ… siÄ™ staÅ‚oÅ›ciÄ….
hm dr Katarzyna Marszałek
1Cyt. za: M. Kula, Przeszłość spadek nie do odrzucenia, Poznań 2001, s.5.
2Cyt. za: M. Kula, Przeszłość spadek nie do odrzucenia, Poznań 2001, s.6.
3 Przyjmując def. ideału z H. Muszyńskim.
4 S. Nalaskowski, O ideale wychowania i celach kształcenia, Toruń 1993, s. 41.
5 K. Denek, O nowy kształt edukacji, Toruń, 1998, s.42.
6 P. Tyrała, Teoria wychowania, Bliżej uniwersalnych wartości realnego życia, Toruń 2001, s.84, 85.
7 Fragment artykuÅ‚u K. MarszaÅ‚ek IdeaÅ‚ wychowania harcerskiego inspiracjÄ… dla wspóÅ‚czesnej mÅ‚odzieży czy też odległą zapomnianÄ… historiÄ…? opublikowanego (w:) A. SzelÄ…g (red.), Edukacja obywatelska w spoÅ‚eczeÅ„stwach wielokulturowych, Impuls, Kraków 2007, s. 345–358.
IdeaÅ‚ wychowania harcerskiego inspiracjÄ… dla wspóÅ‚czesnej mÅ‚odzieży czy też odległą, zapomnianÄ… historiÄ…?
8 Zawarte w nich normy okreÅ›lajÄ…, jakim zuch ma być. H. MuszyÅ„ski (red.), Podstawy wychowania w ZHP, Bydgoszcz 1984, s. 70–71.
9 Określa nie tyle, jakim harcerz ma być, ile jak postępować jak działać. Ibidem.
10OkreÅ›la jak instruktor ma wypeÅ‚niać swoje role wychowawcze w stosunku do zuchów i harcerzy, aby przybliżyć ich do ideaÅ‚u okreÅ›lonego w prawie, w jakim kierunku powinien doskonalić swojÄ… osobowość, oraz jak wspóÅ‚dziaÅ‚ać z innymi wychowawcami w spoÅ‚ecznym froncie wychowania.
H. MuszyÅ„ski (red.), Podstawy..., op. cit., s. 70–71.
11 Fragment pracy doktorskiej, K. MarszaÅ‚ek, „Zmiany harcerskiej pedagogii w Polsce w XX wieku”, obronionej w 2009 na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.
12 K. MarszaÅ‚ek, Wybór źródeÅ‚ do dziejów ZHP, Tom I Utworzenie ogólnopolskiego ZwiÄ…zku Harcerstwa Polskiego i czas próby ruchu harcerskiego (1918-1944), Kraków 2014, Oficyna Wydawnicza „Impuls”; K. MarszaÅ‚ek, Wybór źródeÅ‚ do dziejów ZHP, Tom II Walka, sowietyzacja, odwilż, kryzys i upadek (1944-1988), Kraków 2014, Oficyna Wydawnicza „Impuls”; K. MarszaÅ‚ek, Wybór źródeÅ‚ do dziejów ZHP, Tom III Odrodzenie, lata demokracji (1989-2014), Kraków 2014, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
13 B. Åšliwerski, Przyrzeczenie harcerskie. Historia. Metodyka. Manipulacje, Kraków 2009, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
14 K. MarszaÅ‚ek, Dziedzictwo, którego nie można odrzucić. Próba interpretacji wybranych źródeÅ‚ do dziejów ZwiÄ…zku Harcerstwa Polskiego w latach 1918-2015, Kraków 2016, Oficyna Wydawnicza „Impuls”
16 Prezentowany poniżej materiaÅ‚ jest fragmentem pracy doktorskiej, K. MarszaÅ‚ek, „Zmiany harcerskiej pedagogii w Polsce w XX wieku”, obronionej w 2009 na Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.
17 „WiadomoÅ›ci UrzÄ™dowe Naczelnictwa ZHP” z 1923 r. nr 6, UchwaÅ‚y III Zjazdu Walnego.
18 Ustawa z 17 III 1921 r., Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, Dz. U. RP z 1921 r. nr 44, poz. 267.
19 „WiadomoÅ›ci UrzÄ™dowe Naczelnictwa ZHP” z 1933 r. nr 5, UchwaÅ‚a XIII Zjazdu Walnego.
20 J. ChrabÄ…szcz, Etos harcerski rezonansem tradycji oraz kultury spoÅ‚eczeÅ„stwa i narodu, (w:) Z dziejów ruchu harcerskiego. Studia—Szkice—MateriaÅ‚y 1911–2006, Rzeszów 2006, s. 18–19.
21 Najczęściej wystÄ™pujÄ…cÄ… formÄ… afirmacji przyrody jest miÅ‚owanie jej (w szeÅ›ciu tekstach Prawa do takiej aktywnoÅ›ci zobligowany jest harcerz), w trzech (PRL) skÅ‚ania siÄ™ czÅ‚onków ZHP do bycia przyjacielem przyrody, raz w 1989 r. do jej ochrony. We wszystkich rotach Prawa harcerz poznaje przyrodÄ™, jednakże już charakter tego poznania wykazuje siÄ™ zmiennoÅ›ciÄ…. Najczęściej harcerz stara siÄ™ jÄ… poznawać (1919–1947, 1990–1995 r.), ale również poznaje jej piÄ™kno i tajemnice (1957–1964 r.), raz (1989 r.) nie dookreÅ›lono charakteru poznania.
22 J. ChrabÄ…szcz, Etos harcerski...,op. cit., s. 19.
23 Ibidem, s. 24.
24 Ibidem, s. 25.
25 Poza rokiem1945 i 1989.
26 K. Jaskot, IdeaÅ‚ i cele wychowania harcerskiego, (w:) H. MuszyÅ„ski (red.), Podstawy wychowania...,op. cit., s. 68–69.
27 A. Krzanowski, Trwałość i ciągłość..., op. cit., s. 53.
Social Sharing: |
![]() ![]() ![]() |